«Ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο του οποίου η εξάτμιση κοσμείται με μεγάλους σωλήνες, σαν ερπετά με εκρηκτική ανάσα – ένα βρυχώμενο αυτοκίνητο που καλπάζει μανιασμένο είναι ωραιότερο από τη Νίκη της Σαμοθράκης».
Ο Filippo Tommaso Marinetti έγραψε το μανιφέστο το φθινόπωρο του 1908. To κείμενο εμφανίστηκε για πρώτη φορά ως πρόλογος σε έναν τόμο των ποιημάτων του, που δημοσιεύτηκε στο Μιλάνο τον Ιανουάριο του 1909. Δημοσιεύτηκε στην ιταλική εφημερίδα Gazzetta dell’ Emilia στη Μπολόνια στις 5 Φεβρουαρίου 1909 και στη συνέχεια στα γαλλικά ως Manifeste du futurisme (Μανιφέστο του Φουτουρισμού) στην εφημερίδα Le Figaro στις 20 Φεβρουαρίου 1909 και έτσι έγινε παγκοσμίως γνωστό και επιδραστικό, ιδιαίτερα στους χώρους των εικαστικών, της μουσικής, του θεάτρου και της λογοτεχνίας.
Θεωρείται το πρώτο καλλιτεχνικό μανιφέστο της σύγχρονης εποχής και η σπουδαιότητά του έγκειται σε δύο βασικά σημεία: Οδήγησε στην ευρύτερη επανάχρηση του όρου «πρωτοπορία» στο πεδίο των τεχνών, και αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τα καλλιτεχνικά κινήματα του 20ου και 21ου αιώνα, εγκαθιδρύοντας μια γραπτή φόρμα που καταγράφει το σκεπτικό και τις αρχές πίσω από ένα κίνημα ή καλλιτεχνική πρακτική.
Σχετικά με το περιεχόμενο του μανιφέστο, ο Μαρινέττι, εκφράζει μια ουσιαστική αποστροφή για το παρελθόν, εισάγοντας την ιδέα της καταστροφής των μουσείων, των βιβλιοθηκών και άλλων φορέων μνήμης που βλέπει ως νεκροταφεία. Προβλέπει, προτιμά και εξυμνεί έναν «σύγχρονο» κόσμο στον οποίο κυριαρχούν οι μηχανές, η υπερβολική ταχύτητα, το ατύχημα, η βία, και η καταστροφή. Οραματίζεται τον εαυτό του και τους σύγχρονούς του ως «άχρηστα χειρόγραφα» τα οποία οι μελλοντικές γενιές θα τσαλαπατήσουν και δικαίως πετάξουν στον κάδο των αχρήστων.
Κι ενώ ως φόρμα καταγραφής ρηξικέλευθων ιδεών, το Μανιφέστο αποτέλεσε καινοτόμο εργαλείο για την εικαστική κοινότητα, ο Μαρινέττι και άλλοι φουτουριστές που το ασπάστηκαν αντιμετώπισαν σθεναρή κριτική ως προς τις πρακτικές ζωής που επέλεγαν. Είναι γνωστό πως αρκετοί πλησίασαν επικίνδυνα στον φασισμό του Μουσολίνι, ενώ εξύμνησαν υπεροπτικά την «ισχύ» της πατριαρχίας, αντιμετωπίζοντας ρατσιστικά το γυναικείο φύλο και υποτιμητικά το φεμινισμό αλλά και διάφορες διαστάσεις της ηθικής που προτάσσει τα ανθρώπινα δικαιώματα έναντι της τεχνολογικής προόδου. Χαρακτηρίστηκαν ακόμη ως μηχανολάτρες και πολεμολάτρες.
Πρόκειται για εβδομαδιαία εκπομπή πολιτιστικού περιεχομένου της ΕΡΤ3 που παρουσιάζει μία σειρά από θέσεις και αντιθέσεις για την τέχνη του 20ου αιώνα και τα κινήματά της με εργαλεία το animation, την performance και την φιλοσοφική ερμηνεία.
Το επεισόδιο εξετάζει τις θέσεις/ αντιθέσεις των καλλιτεχνικών κινημάτων Dada και φουτουρισμού. Ξεκινώντας από το νταντά, παρουσιάζει το ιστορικό της δημιουργίας του, τις βασικές αρχές του, τους σημαντικούς εκπροσώπους του δίνοντας έμφαση στην τεχνική του φωτομοντάζ, στον αντιμιλιταριστικό και αντιεθνικιστικό του χαρακτήρα. Στη συνέχεια επικεντρώνεται στον (ιταλικό) φουτουρισμό, δίνοντας έμφαση στη λατρεία της καταστροφής και της μηχανής, παρουσιάζοντας τις βασικές αρχές του και τις διαφορές του από τον ρωσικό φουτουρισμό. Παρουσιάζεται το «Μανιφέστο του Φουτουρισμού» του Μαρινέττι, μια ιστορία που συνδέει τον Κ.Π. Καβάφη με τους Ιταλούς φουτουριστές, καθώς και η επαφή του Μαρινέττι με τους Ρώσους φουτουριστές.
Προσκεκλημένοι ομιλητές είναι οι Χάρης Σαββόπουλος (Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιστορικός Τέχνης) που μιλά για τους καλλιτέχνες και τα εικαστικά κινήματα στο πλαίσιο του μοντερνισμού, και Σωκράτης Δεληβογιατζής (Καθηγητής, Διευθυντής του Εργαστηρίου Φιλοσοφικής Έρευνας πάνω στο Φαντασιακό) που σχεδιάζει μια φαινομενολογική θεώρηση του ρωσικού φουτουρισμού και μιλά για τη νέα σχέση πολιτικού-αισθητικού που εισάγεται με τα αναφερθέντα κινήματα των αρχών του 20ου αιώνα.
Προβάλλεται τμήμα ηχητικού ποιήματος του Κερτ Σβίττερς (Kurt Schwitters) καθώς επίσης και επιτελεστική δράση του Σεμπάστιαν Τσιφή– ερμηνεία του ποιήματος «Dyr bul shchyl» του Aleksei Kruchyonykh, ενός γλωσσικού πειραματισμού χαρακτηριστικού δείγματος του ρωσικού κυβο-φουτουρισμού. Ακόμη, προβάλλεται έργο ψηφιακών μέσων- ερμηνεία ποιήματος του Vladimir Mayakovsky από το 1913 σε ελληνική μάλιστα απόδοση, οπτικοποίηση της δήλωσης του νταντα σχήματος Nichevoki , βιντογραφική performance- ερμηνεία του έργου της Elsa von Freytag-Loringhoven «Α dozen cocktails please” από την Κατερίνα Μπολμάτη, καθώς και πολλά έργα αναφερόμενων στο επεισόδιο καλλιτεχνών. Προβάλλεται επίσης μέσω οπτικοακουστικής ερμηνείας απόσπασμα του Νταντά-Μανιφέστου από τον Τριστάν Τζαρά (1918).
Αξιοποιείται αρχειακό υλικό από το International Dada Archive (Iowa University Libraries), το Wikipedia commons και τα US National Archives.
Σκηνοθεσία: Γιώργος Βράντζας
Σενάριο: Ιωάννα Σκαντζέλη
Παρουσίαση: Γιάννης Μήτρου
Αφήγηση: Σεμπάστιαν Τσιφής
Παραγωγή: 2017
Πηγές άρθρου:
- Ο Φ.Τ. Μαρινέττι, Τo Μανιφέστο του Φουτουρισμού (Δεύτερο μέρος). Διαθέσιμο στο https://milwntasgiatoxioni.wordpress.com//2008/12/22/το-μανιφέστο-του-φουτουρισμού-2/ (όπου μπορείτε να διαβάσετε το Μανιφέστο σε απόδοση στα ελληνικά)
- Καργιώτης, Δημήτρης. Ο φουτουρισμός γιορτάζει τα 100 χρόνια. Καθημερινή, 15.03.2009. Διαθέσιμο στο https://www.kathimerini.gr/culture/352496/o-foytoyrismos-giortazei-ta-100-chronia/
Επιμέλεια Τεκμηρίωσης: Νικόλαος Βογιατζής
ΠΗΓΗ: ERT